Je rechten bij arrestatie

Let op: gemaakt in 2018, en niet gecheckt op wetswijzigingen sindsdien

Wat kan je verwachten bij een arrestatie?

Je bent op een actie en om wat voor reden dan ook besluit de politie in te grijpen en je te arresteren. Soms wist je van tevoren dat het daar op uit kon draaien. Soms word je verrast en had je er niet op gerekend. 

Meestal kondigt de politie aan dat ze gaan ingrijpen, door je te vorderen weg te gaan. Bijvoorbeeld als je een straat blokkeert. Dat doen ze via een megafoon als het een grote groep is, of mondeling als ze recht voor je staan. Doe je dat niet, of niet snel genoeg naar hun zin, dan zullen ze vaak aankondigen dat ze je gaan arresteren. Dat betekent dat ze je op dat moment ook niet meer laten gaan.

Gaat het om een grote groep dan zullen ze je vanaf dat moment een voor een vastpakken en achter de politielinie brengen. Daar mogen ze wat de politie noemt ‘gepast geweld’ bij gebruiken. Achter de politielinie vragen ze vaak om je ID, en geven ze je een vluchtige fouillering die er vooral op gericht is om je spullen af te pakken die je als wapen kan gebruiken. Dat kan soms ook je telefoon of je sleutels zijn. Die gaan in een plastic zakje en krijg je pas na afloop weer terug.

Bij massa-arrestaties maken ze ook een formuliertje en een foto, zodat ze kunnen bijhouden wie waar opgepakt is. En vervolgens ga je een politiebusje of een stadsbus in, in afwachting van vervoer naar het politiebureau. Dat kan best lang duren als ze nog veel van je kameraden aan het oppakken zijn. Meestal wordt je naar een politiebureau gebracht, maar de laatste jaren is ook het ‘bestuurlijk verplaatsen’ populair. In dat geval wordt je een eind weg gebracht en simpelweg weer op straat gezet. Ook heeft de politie sinds kort een cellenbus, een grote bus met 28 tweepersoonscellen, speciaal voor massa-arrestaties.

Op het politiebureau zullen ze je weer fouilleren, je spullen doorzoeken. Al je spullen (telefoon, portemonnee, horloge) worden tijdelijk in beslag genomen, net als dingen waar je je zelf mee kan verwonden zoals broekriemen, bh’s of medicijnen.

Vervolgens word je in een politiecel gestopt. Meestal alleen. En een politiecel is vaak een kaal betonnen hok, met een TL-licht, amper ramen en een intercom waarmee je de bewaking kan bereiken als je naar de WC moet.

Later zullen ze je daar uit halen voor foto’s en vingerafdrukken.  Als je dit weigert, mogen zij je met fysiek geweld dwingen dit alsnog te ondergaan.

Als je een speciaal dieet volgt om religieuze of levensovertuigelijke redenen, zijn ze verplicht hier rekening mee te houden. Hoewel officieel veganisme erkend wordt, hebben lang niet alle politiebureaus veganistisch eten. 

Wat wel/niet te doen in geval van arrestatie? 

Eventueel word je verhoord. Dat betekent dat je uit je cel wordt gehaald en naar een verhoorkamer wordt gebracht. Hier zal een politieagent op allerlei manieren proberen belastende informatie uit je te halen en dat opschrijven in een proces-verbaal. D

Het allerbelangrijkste is: leg geen verklaring af. Je hebt het recht om te zwijgen, neem dit recht dan ook. Dit houdt in dat je alle vragen met “geen commentaar” kunt beantwoorden en je niks verklaart. Want alles wat je over jezelf of andere mensen zegt, kan tegen jou of  anderen gebruikt worden. (Dus ook niet zeggen “ik heb het niet gedaan.”)

Teken ook niks, met in het bijzonder geen strafbeschikking. Dit is namelijk een boete. Als je het tekent, dan erken je schuld en ben je betalingsplichtig.

Vertrouw nooit een agent, ook al doen ze lief, leuk en aardig. Ook buiten de verhoorkamer, bijvoorbeeld als je naar de wc brengen, zijn ze nog steeds agent en kunnen ze wat je zegt, tegen jou of anderen gebruiken. Ze zijn er niet voor jouw welzijn, maar om jou en/of anderen veroordeeld te krijgen. Ze mogen liegen, ze mogen bluffen, je opjutten, ze kunnen zich dom voordoen, ze kunnen zich voordoen als je beste vriend. Dit is alleen maar om informatie uit je te krijgen. Ze doen dit omdat de meeste veroordelingen gebaseerd zijn op verklaringen van verdachten zelf. De bewijslast ligt bij hun en je hebt het recht om hen niet te helpen bij je eigen veroordeling.

Blijf zo rustig mogelijk, vertrouw geen enkele agent en weet dat je aanhouding slechts tijdelijk is. In de meeste gevallen word je of binnen de eerste 9 uur, of binnen 3 dagen vrijgelaten (zie hieronder).

Vraag om je advocaat en blijf ook om diegene vragen, ook al probeert de politie je wijs te maken dat deze advocaat het te druk heeft of dat ze diegene niet kunnen bereiken. Je hebt het recht om je advocaat voor het eerste verhoor te zien, als je bent gearresteerd voor een misdrijf (zie hieronder). Neem alleen genoegen met je voorkeursadvocaat. Dat is de advocaat waar jij zelf om vraagt, niet eentje die ze jou voorschotelen.

Hoe lang duurt het voordat je weer vrij komt?

Er wordt een verschil gemaakt tussen overtredingen en misdrijven.

Overtreding

Als je wordt gearresteerd voor een overtreding heb je niet het recht een advocaat te zien. Met geluk kan je hun telefonisch spreken.

Indien je je identiteit bekend maakt, moet de politie je na 9 uur laten gaan. De 9 uur gaat in vanaf het moment dat je wordt voorgeleid. Voorgeleiden betekent dat je een Hulpofficier van Justitie (HVJ) te zien krijgt, die je vertelt waarvan je verdacht wordt en vraagt of je een advocaat wil spreken. De HVJ kan langskomen in je cel, of je wordt naar een kamer gebracht waar de HVJ zit. (De uren tussen 12 uur ’s nachts en 9 uur ’s ochtends tellen niet mee. Tijdens deze uren mag je ook niet worden vrijgelaten. Word je dus ’s avonds om 22.00 uur voorgeleid, dan word je uiterlijk de volgende dag om 16.00 uur vrijgelaten.)

Binnen 9 uur na voorgeleiding moet de Hulpofficier van Justitie jou spreken om je óf vrij te laten óf in verzekering te stellen (IVS). Je mag alleen in verzekering worden gesteld als je verdacht wordt van een misdrijf. Dat is dus zwaarder dan overtreding.

Misdrijf

Als je voor een misdrijf wordt gearresteerd heb je wél het recht je advocaat te spreken, vanaf het eerste verhoor. Je kunt dan ook direct naar je advocaat vragen.

De inverzekeringstelling duurt maximaal 3 dagen. Na die drie dagen moet je worden vrijgelaten óf voorgeleid aan de rechter-commissaris, die beoordeelt of je nog langer vastgehouden mag worden. Dit gebeurt meestal alleen bij zwaardere aanklachten zoals zware mishandeling, poging tot doodslag, etc.

Als je anoniem blijft (je krijgt dan een NN-nummer) kan je sowieso in verzekering worden gesteld. Vaak gebeurt dit ook. Na een paar dagen kunnen ze je ook in vreemdelingendetentie stoppen. Ze doen dit lang niet altijd, maar ze zullen er wel altijd mee dreigen. Anoniem blijven heeft het voordeel dat, als het lukt, je geen strafblad kan krijgen. Het nadeel is dat je tijd in de cel zwaarder kan zijn. Ze kunnen je langer vasthouden en ze zullen je meer onder druk zetten om je identiteit bekend te maken. Ook is het gebruikelijk dat ze nare trucjes proberen, zoals op bezoek gaan bij partners of familie om bevestiging van je identiteit te krijgen.

Is jouw situatie anders dan anderen, omdat je bijvoorbeeld speciale medicijnen nodig hebt, geen Nederlandse nationaliteit hebt, of nog een strafzaak hebt lopen? Laat je voor de actie goed voorlichten door een jurist of de arrestantengroep, zodat je weet waar je aan begint.

Afmelden na een arrestatie

Als er voor deze actie een Arrestantengroep (AG) actief is, meld je daar af wanneer je vrijkomt. (Check onze Toolbox voor een handleiding over wat een AG is en hoe je er eentje opzet.) De AG heeft in samenwerking met de advocaat bijgehouden hoeveel arrestanten er zijn. Daarom is het belangrijk dat mensen zich ook afmelden zodat zij een goed overzicht kunnen houden. Anders denkt de AG misschien dat je nog vast zit terwijl je al vrij bent!

Hoe overleef je je (eerste) arrestatie

Ja, je stond daar vol overtuiging en voor het goede doel. En je wist dat je opgepakt ging worden. En toch kan een arrestatie best eng zijn. Hier een paar tips om je er doorheen te slaan. 

1.  Bereid je goed voor. Door te weten wat je rechten te zijn. Dit lezen is een eerste stap, maar vraag goed na wat de juridische risico’s zijn van de specifieke actie waar je aan mee doet. En neem bewust dat risico, of niet. Laat je niet meeslepen in een actie waarvan voor jou de risico’s te groot zijn.
2. Laat je niet bang maken. In een politiecel zitten kan je het gevoel geven dat je alle controle kwijt bent. Maar uiteindelijk kom je weer vrij. Probeer de tijd door te komen door te zingen, yoga oefeningen te doen, te slapen of je volgende vakantie te plannen. Laat je ook niet opfokken door lompe agenten en bewakers. 
3. Denk bij tijd en wijlen aan je advocaat, de arrestantengroep, je vrienden die buiten een support demonstratie organiseren. Je bent niet alleen. Er zijn allemaal mensen bezig je weer snel vrij te krijgen en de juridische nasleep te verzachten. Ook die boete betaal je niet zelf maar samen met je vrienden. 
4. Elvis en Martin Luther King… ‘iedereen’ is wel eens opgepakt. 
5. Nazorg. Neem achteraf de tijd om goed voor jezelf te zorgen. Als het een heftige tijd is geweest, zoek mensen op die je vertrouwt om erover te praten en het te verwerken op de manier die voor jou gezond is.

Meer leren over wat de Arrestantengroep doet tijdens een actie? Download hier onze handleiding met tips, invulsheets en voorbeeldteksten.