Disclaimer: bij Stroomversnellers lopen we ook tegen deze problemen aan. We pretenderen niet een expert te zijn op dit gebied. De tips en tricks zijn makkelijker gezegd dan gedaan. Desondanks is het waardevol om dit te delen.
Activist zijn is lang niet altijd makkelijk. Je kan het gevoel krijgen dat de problemen te groot zijn en dat jouw invloed te klein is. Daar bovenop kan de druk van alle kanten toenemen: werkdruk, politiegeweld, surveillance door de staat, druk vanuit extreemrechts, of onderdrukkend geweld zoals racisme of seksisme. We leven in een tijd waarin burnout haast een normaal onderdeel is geworden van het leven, maar ook de activistenburnout is een probleem waar steeds meer activisten tegenaan lopen. Er is niet één simpele oplossing aan te dragen voor deze uitdaging. Maar toch willen we je hieronder wat dingen benoemen waarmee je jezelf of je kameraden kunt helpen.
Dit artikel legt vooral de focus op wat je op individueel niveau kan doen. In een volgend artikel gaan we dieper in op een gezonde werkcultuur en collectieve oplossingen.
Signalen en symptomen van een burnout
Je bewust worden van de signalen die kunnen wijzen op een burnout is een goede eerste stap. Een activistenburnout is vaak een combinatie van structureel overwerkt zijn, (het niet kunnen verwerken van) de emotionele lasten van activisme, een schuldgevoel hebben over tijd voor jezelf nemen, en het gevoel hebben dat je activisme er niet toe doet.
Hieronder staat een lijstje van algemene signalen die kunnen duiden op een (aankomende) burnout. Als je enkele van deze symptomen herkent, betekent dat niet direct dat je in een burnout zit. Veel van deze symptomen overlappen namelijk ook met andere mentale gezondheidsproblemen. Het belangrijkste is om naar je lichaam te luisteren: heb je klachten die afwijken van jouw norm?
- >> Slapeloosheid
- >> Verlaagde weerstand, dus vaker ziek/verkouden worden of hoofdpijnen/migraines krijgen
- >> Eetproblemen
- >> Ongemotiveerd om dagelijkse taken te doen
- >> Apathie/onverschilligheid
- >> Plotselinge emotionele uitbarstingen
- >> Depressie
- >> Vergeetachtigheid
- >> Een kort lontje hebben/snel geïrriteerd zijn
Dit zijn symptomen die een alarmbel kunnen zijn. Als je los hiervan ook kampt met de volgende gedachten/gevoelens, zou je wel eens in de gevarenzone kunnen zitten.
- >> Je voelt je schuldig als je tijd voor jezelf neemt.
- >> Je hebt het gevoel dat je je verantwoordelijkheden onmogelijk uit handen kunt geven.
- >> Je ziet niet in hoe je al je taken kunt volbrengen, maar er is echt geen weg omheen. Je moet en zal je taken allemaal doen.
- >> Je hebt voortdurend een gevoel van stress of voortdurend een gevoel dat je druk bent, ook op momenten dat je het niet druk hebt.
- >> Je vertelt jezelf dat je het eigenlijk helemaal niet zo druk hebt.
Wat als je dicht tegen een burnout aan zit?
Denk of weet je dat je tegen een burnout aan zit? Wacht niet langer en probeer zo snel mogelijk (maar met liefde voor jezelf) veranderingen aan te brengen in je leven. Hoe langer een burnout zich voortsleept, hoe langer het herstel uiteindelijk zal duren.
Als je niet weet hoe je moet bepalen hoe dichtbij een burnout is, probeer dan te praten met (ervarings)deskundigen. Je kunt ook deze checklist invullen (pdf). Deze checklist geeft een score die aangeeft hoe dicht je tegen een burnout kan zitten. Het is geen harde wetenschap, maar het kan een indicatie geven van je huidige status.
Als je een hoge score hebt, en als je een combinatie van bovenstaande symptomen herkent, dan moet je er werk, tijd en energie in steken om te voorkomen dat je inderdaad burnout gaat. Dat betekent dat je een aantal dingen zult moeten veranderen. Dit zijn geen in steen gegoten oplossingen, maar eenvoudige ideeën waar je vandaag mee kunt beginnen waarmee je jezelf iets beter kunt gaan voelen. Bedenk en voel vooral wat jij zelf nodig hebt.
- >> Verantwoordelijkheden in je werk/activisme loslaten
- >> Je slaapritme aanpassen
- >> Jezelf een eetschema opleggen om jezelf ervan te verzekeren dat je voldoende en gezond eet
- >> Tijd nemen om regelmatig te sporten/bewegen
- >> Aan je collega’s communiceren dat je buiten werktijden niet aan werk doet (dus ook niet bereikbaar bent) voor je eigen gezondheid
- >> Niet bang zijn om nee te zeggen! Als je een keer een vergadering niet kan, of een evenement niet kan bijwonen, is dat helemaal niet erg. Vertrouw op je kameraden dat zij die een of twee keer ook zonder jou kunnen, en gebruik die tijd voor jezelf, als je dat nodig hebt.
- >> Leg je telefoon af en toe weg. Laat ‘m in je jaszak aan de kapstok hangen of leg ‘m in een lade. Geef je hersenen de tijd om alle prikkels van de dag te verwerken.
- >> Matig je alcoholgebruik: je slaapt er minder goed door en je voelt je vaak de volgende dag wat suffer en somberder. Hierdoor kost alles weer meer energie.
- >> Voldoende tijd per dag/week vrijmaken om niks te doen of voor jezelf te nemen waarin je introspectie doet of een wandeling maakt of iets wat voor jou rustgevend is.
- >> Veel mensen hebben profijt van meditatie, maar dat kan best lastig zijn om mee te beginnen als je hoofd vol zit met zorgen. Er zijn apps (zoals Headspace) die kunt gebruiken of er zijn praktische meditatie-oefeningen.
- > Bewegingsmeditatie: wordt je bewust van je lichaam/ademhaling tijdens bijvoorbeeld yoga of qi-gong oefeningen (vaak zijn er eenvoudige lessen te vinden op youtube)
- > Schrijf meditatie: begin iedere ochtend met 20 min (of 3 pagina’s) schrijven. Neem een vel papier en een pen of potlood en begin zonder na te denken te schrijven. Als je niet weet wat je wil schrijven, schrijf je “ik weet niet wat ik moet schrijven. Ik weet het nog steeds niet. Nog steeds niet”. Je zult merken dat je na een paar minuten in een flow terecht komt waarin je alles wat in je hoofd afspeelt letterlijk uit je lichaam schrijft.
Zoek hulp en steun bij anderen
Besef dat je niet in je eentje hiermee hoeft te dealen. Sterker nog, als je dat doet, wordt het misschien alleen maar moeilijker. In een burnout zitten kan namelijk al erg eenzaam voelen, en vaak heb je niet te mentale ruimte of energie om uit jezelf sociale contacten aan te halen. Kies mensen uit die je vertrouwt en laat aan ze weten dat je behoefte hebt om hierover te praten. Als je denkt dat je professionele hulp nodig hebt, aarzel niet en ga naar de huisarts voor een doorverwijzing. De wachttijden kunnen lang zijn dus het is beter om zo snel mogelijk de bureaucratische procedure in gang te zetten. Je kunt later altijd nog afzeggen.
Self care = collective care (en iets anders dan egoïstisch zijn)
Wat veel mensen moeilijk vinden, is nee zeggen. Maar jij bent de enige die je grenzen kent en dus kunt bewaken. Als jij goed voor jezelf zorgt (ja, dit is iets heel anders dan egoïstisch zijn) dan kun je er ook weer voor anderen zijn. Denk maar eens: hoeveel meer kun jij hebben van anderen, als je zelf lekker uitgeslapen bent?
Tips:
- >> Oefen met het stellen en bewaken van je grenzen. Wees je er bewust van hoeveel werk je voor anderen doet en zorg dat dit werk jou niet sloopt.
- >> Vertel anderen (mensen die je vertrouwt) dat je je grenzen beter wilt bewaken en vraag hen je er aan te herinneren als zij je iets vragen te doen.
- >> Vind je het echt lastig om direct ‘nee’ te zeggen, geef dan aan dat je er even over na wil denken en er op terug komt. Vaak is het makkelijker om op een rustig moment (met je agenda erbij) nog eens realistisch naar de taak te kijken en naar je gevoel te luisteren.
Self care = een middelvinger naar het kapitalisme
Als niet anderen, maar vooral jij degene bent die jezelf werk op legt, bedenk je dan dat niets doen ook heel activistisch is. We leven in een wereld waarin we denken dat onze waardigheid afhangt van onze productiviteit, en waarin stilstand achteruitgang betekent. Maar we weten ook dat dat niet de wereld is waarin we wíllen leven. Als we de wereld willen veranderen, moeten we bij onszelf beginnen. Een goed boek lezen of een lekker in bad gaan, lekker onproductief zijn is heel anti-kapitalistisch en dus al stap de goede richting in.
Wat kun jij doen als je ziet dat een kameraad in of tegen een burnout (aan)zit?
- >> Probeer zoveel mogelijk te luisteren en kom niet meteen met praktische oplossingen. Een burnout is een complex en vaak persoonlijk probleem en is niet met een paar praktische aanpassingen op te lossen.
- >> Besef je dat ieders ervaring anders is en dat vaak achter een burnout ook dieper gelegen problemen en trauma’s kunnen zitten. Soms moet iemand eerst daar mee aan de slag, voor ze überhaupt aan herstel kunnen denken.
- >> Geef aan dat je er voor die persoon wilt zijn, maar dat diegene je aanbod ook altijd mag afslaan of je appjes mag negeren. Besef je ook dat mensen in een burnout vaak niet de energie hebben om om hulp te vragen.
- >> Soms zijn kleine, dagelijkse dingen fijn: even inchecken hoe de dag was, voor iemand koken of helpen met het huishouden, iemand helpen bij een taak waar degene tegenop ziet. Vaak vinden mensen ook iets dagelijks te doen hebben fijn: bijvoorbeeld even de deur uit te gaan.
- >> Ben je samen onderdeel van een groep, laat dan ook zien dat je als groep degene steunt. Bijvoorbeeld met een kaartje, of bestel ‘een fruitmand’ of wat anders lekkers (bijvoorbeeld bij De Vrije Markt).
- >> Een burnout heeft bijna altijd financiële gevolgen. Kijk wat jullie als groep kunnen doen om iemand ook financieel te ondersteunen. Bijvoorbeeld door iedere maand een paar euro te doneren, zodat iemand naar een therapeut kan (als de wachtlijsten te lang zijn).
Gezonde mechanismes inbouwen
Als laatste tip kun je kijken naar deze ‘Wheel of Resilience’. Deze tool wijst op de veerkracht die je nodig hebt om met tegenslagen of moeilijke tijden om te gaan. Deze veerkracht zit al in je, maar soms moet je nog even op zoek naar de beste manieren om die tot bloei te laten komen.
Elke ‘taartpunt’ staat voor een categorie die je veerkracht kan vergroten. Je kunt zelf elke taartpunt invullen met concrete activiteiten die voor jou werken, of die jij nodig hebt. (Bijvoorbeeld: onder ‘creativiteit’ kun je ‘schilderen’ of ‘muziek maken’ invullen. Of onder ‘body work’ kun je bijvoorbeeld invullen: ‘elke ochtend hardlopen’.) Misschien zul je merken dat je sommige dingen al heel goed doet, maar ook dat sommige gebieden niet genoeg aandacht krijgen. Het is niet zo dat je een gelijke verdeling moet hebben over deze verschillende categorieën. De precieze invulling verschilt van persoon tot persoon. Maar deze 9 factoren kunnen samen meebouwen aan jouw veerkracht. Op deze manier kun je jouw leven en activisme duurzamer maken.
Jouw tempo, jouw manier
Duizelt het je? Is het te veel om allemaal te onthouden? Al deze praktische tips kunnen soms overweldigend zijn en aanvoelen als nog een aanvulling op je al veel te grote to do lijst. Neem even adem, je hoeft niet al deze tips vandaag al in je leven toe te passen. Sla dit artikel op, kom er op een geschikt moment even op terug. Laat het bezinken en neem rustig de eerste stappen die jij nodig hebt, op jouw tempo en op jouw manier.
